به گزارش ثریا آنچه که در مدت اخیر گریبان بشریت را گرفته است، صرفاً یک بیماری همه گیر نیست. گویی این اتفاق یک تلنگر بود تا بسیاری از خواب بیدار شوند و به خود بیایند، بیندیشند و تأملی در رویکرد پیشینیان خود داشته باشند که چگونه از گذرگاه اندیشه و باطن معنوی توانستند بر مشکلات صعب و بیماری‌ها فائق آیند.

«کامیار صداقت ثمر حسینی»، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، طی یادداشتی اختصاصی به بررسی بحران کرونا از نقطه نظر دینی و تاریخی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید؛

بحران‌ها و وقایعِ دردناک، از قبیل وقوع جنگ‌ها، قحطی‌ها، زلزله‌های سهمگین یا شیوع بیمارهای مسری کشنده نظیر ویروس کرونا چه بسا به ایجادِ «حس پایان» آمیخته با ترس و نومیدی در میان مللِ گرفتار بینجامند. برخی از مورخان در ذکر وقایع سال ۳۳۴ قمری در مناطقی از مشرق اسلامی (از جمله مناطقی از ایران) به شیوع گسترده وبا اشاره کرده‌اند. تلفات ناشی از آن بیماری به گونه‌ای بود که مردم حتی قادر به دفن مردگانِ خود نبودند. در برخی از گزارش‌های تاریخی مربوط به سال ۳۴۴ قمری، گزارش فوتِ روزانه هزار نفر بر اثر وبا دیده می‌شود و نظایر اینگونه گزارش‌ها در غالبِ قرون اسلامی تا دوره جدید، به وفور در کتاب‌های تاریخی و اسناد مربوطه موجود است. البته در طول تاریخ، به فراخور هر بحران، مفاسدی نیز مزید بر علت شدند تا رنج مردمان بیشتر شود؛ چنانکه مَقریزی در کتاب «إغاثة الامة و کشف الغمة» با مطالعه بحران خشکسالی در مصر، به ظهور گروه‌های منفعت‌طلب در شرایط وخیم اقتصادی (خشکسالی) اشاره و از احتکار بازرگان مصری، که رنج قحطی را برای مردم ملموس‌تر می‌کرد و تبعات مخرب آن بر جامعه سخن به میان آورده است.

نیاکان ما با وجود ناملایمات و تجربه قحطی‌ها، جنگ‌ها و حملات ویرانگر مغولان، به جای ناامیدی به امید و به جای پایان به آغاز اندیشیدند و هر بار از پس هر بحران جامعه‌ای پویا را بنا نهادند. «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» (قرآن مجید، سوره شرح: ۶) زمانی که شهید ثانی (متوفی ۹۶۶ قمری) داغدار مرگ فرزند خویش بود، کتاب ارزشمند «مُسَکِّنُ الفُؤاد عِنْدَ فَقْد الأحِبَّةِ و الأولاد» را نگاشت تا زنگار از قلب‌های اندوهگین بزداید. او باب اول کتاب خود را با مبحث عقل آغاز کرد تا همچنان که تسکینی بر درد جدایی از عزیزان باشد، بیدارکننده دل‌ها و نشاط آور روح و جان آدمیان شود.

اینک وظیفه ماست که درباره آینده جامعه خویش بیندیشیم. نقاط ضعف خود را بیابیم و با اتخاذ تصمیماتی شایسته، فردای بهتری را برای فرزندانمان رقم بزنیم. چه بسا ویروس کرونا پیش آگهی عصری پر خطر برای کشورهای جهان باشد و بدون مشاهده چنان افقی نتوان تعامل درستی با زمان حال داشت.

با این مقدمه، ضمن دعای خیر برای مدافعان سلامت کشور و طلب رحمت الهی برای درگذشتگان این بیماری و اجر جزیل و صبر جمیل برای خانواده‌های عزیز ایشان، عرایضِ خود را با چند پیشنهاد جهتِ آمادگی بیشتر در مواجهه آتی با بحران‌هایی نظیر ویروس کرونا مطرح می‌کنم.

۱. در حاشیه بحران کرونا شبهات و مباحثی درباره علم و دین مطرح شد و برخی افراط و تفریط‌ها صورت گرفت که بیانگر نیاز به تداوم روشنگری عالمان دین و ارائه تحقیقاتی اصیل و استوار در حوزه و دانشگاه است؛ مانند آثار مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم زنجانی نجفی؛ علّامه محمدتقی جعفری؛ آیت‌الله جوادی آملی، استاد دکتر مهدی گلشنی که در بهمن ۱۳۹۸، کتاب ارزشمند ایشان با عنوان «علم و دین در افق جهان بینی» که مزیّن به مقدمه‌ای از حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ جعفر سبحانی است، رونمایی شد.

۲. بحران شیوع فراگیر ویروس کرونا در ایران نشان داد که در چنین مواقعی، کادر درمانی خصوصاً پرستاران فشار بسیاری را متحمل می‌شوند و در عین حال داوطلبان بسیاری هستند که فاقد تخصص لازم برای کمک به بیماران هستند. این امر نیاز به توسعه آموزش‌های حرفه‌ای به داوطلبان واجد صلاحیت را از سوی مراکز ذیصلاح نظیر جمعیت هلال احمر کشور، در قالب برنامه‌ای ملی می‌رساند. اولویت اول باید همین داوطلبانی باشند که در اثنای بحران شیوع کرونا با فداکاری پیش قدم شدند. آنان سرمایه‌های ارزشمند و قابل اتکا برای کشورند.
بعدها می‌توان دوره‌های بازآموزی (یادآوری و تکمیلی) کوتاه مدتی را برایشان در نظر گرفت.

همچنین همواره باید در میان منتخبی از سربازان وظیفه، به تناسب جمعیت و تفکیک هر استان، دوره‌های تخصصی ویژه مربوط به بحران‌هایی چون زلزله یا جنگ بیولوژیک و مانند آن برگزار شود و اصولاً بخش عمده سربازی این عدّه در آموزش‌های لازم جهت مواقع بحرانی کشور گذرانده شوند تا ضریب اطمینان کشور از حیث نیروهای داوطلب آماده به کار در هر زمان کافی باشد. از این رو چه بسا نیازمند بازتعریفی در شیوه‌های آموزش دوران خدمت مقدس سربازی و فراخوان ایشان در دوران اضطرار باشیم. البته اینگونه آموزش‌ها به محرومیت زدایی از برخی از مناطق کشور نیز کمک خواهد کرد.

۳. ایده محلات شهری در ایران، از ابتکاراتِ خوبی است که متأسفانه بیشتر از حیثِ جغرافیایی تکامل یافته است. لازم است تا محلات شهری با توجه به نیازهای اجتماعی در مواقع بحران بازتعریف شوند تا نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشند. خوشبختانه برخی از مساجد شهرها که محور مهم هر محله‌اند، مبدل به قرارگاه مقابله با ویروس کرونا شدند؛ اما برای محله محوری واقعی باید شبکه ملی مجازی (ملی به معنای واقعی کلمه) برای هر محله در سطح کشور تعریف شود که در مواقع بحران، هر یک از مساجد، مدارس، ادارات و مؤسسات آموزشی، خانه‌های بهداشت، بسیج و کلانتری‌ها، اصناف مهم و … را با کُدها و تعاریف مشخص بر اساس دستورالعمل‌های کشوری به هم پیوند زند تا در حل مسئله سهم بسزایی برعهده گیرند؛ مثلاً اگر زمانی بنا بر قرنطینه کامل شود، با وجود ساختاری منسجم در هر محله، هم دولت از نیازهای هر یک به سرعت مطلع خواهد شد و هم ارزاق و مایحتاج عمومی هر محله با مشارکت این شبکه منسجم در دسترس قرار خواهند گرفت و مغازه‌ها از خطر تعطیلی و ورشکستگی ایمن شوند. چنین اقداماتی نیازمند انجام تمرینات دوره‌ای است تا نهایتاً آمادگی لازم کسب شود.

۴. ایرانیان زلزله را به عنوان تهدیدی جدی شناخته‌اند؛ چرا که هر نسل از ایرانیان آن را به نوعی در زندگی خود احساس کرده‌اند و به همین واسطه «شبکه زنجیره» امداد برای پاسخگویی به زلزله در برخی از شهرها تعریف شد که اقدامی مهم و ارزشمند است؛ اینک که پس از دهها سال ایرانیان با بیماری‌های مسری فراگیر مجدداً برخورد کرده‌اند، به نظر می‌رسد لازم است زنجیره امداد شهری، در چارچوب وسیع‌تری از مخاطرات بازتعریف شود.

نهایتاً آنکه تجربیات ناگوار احتکار و گران فروشی در ایام بیماری کرونا و نیز تلاش‌های جالب‌توجهی که در توسعه آموزش همگانی کشور صورت گرفته است، باید به صورت کامل مورد توجه قرار گیرند، راه‌های فساد و احتکار گرفته شوند و ظرفیت‌های مفید کشور از حیث اصلاح امور و پیشرفت توسعه یابند.

منبع: خبرگزاری مهر